Zajęcia terenowe na Mniszku – projekt „Drzewo Franciszka – ochrona bioróżnorodności”
Góra Mniszek, królująca nad dzielnicą Gorce, to miejsce często odwiedzane przez mieszkańców, ze względu na piękne widoki rozpościerające się na Góry Kamienne, Wałbrzyskie, czy Wyżyną Jabłowską.
Zalesiona kopuła Mniszka (711 i 704 m n.p.m.) położona jest w północnej części miasta, pomiędzy Boguszowem, a Gorcami, osiąga prawie 200 m wysokości względnej, stanowi podnóże masywu Chełmca. Stoki Mniszka osiągają w wielu miejscach nachylenie przekraczające 30° i stanowią dogodne warunki do uprawiana turystyki górskiej, zarówno pieszej, jak i rowerowej.
Uczniowie często zadają mi pytania:
– czy Mniszek to wygasły wulkan?
– czy z Mniszka płynęła kiedyś lawa?
W wyniesieniu kopuły Mniszka, rzeczywiście istotną rolę odegrały zjawiska wulkaniczne, zachodzące pod koniec ery paleozoicznej, w okresie karbonu i permu ( ok. 359 – 251 mln lat temu). Ich świadectwem są licznie występujące skały pochodzenia wulkanicznego.
Mniszek i sąsiadujący z nim Chełmiec to tzw. lakolity czyli wulkany, które nie wybuchły.
Jak powstają lakolity?
Z wnętrza Ziemi, cienkim przesmykiem, zwanym żyłą, wlewa się magma, tworzącą podziemną soczewkę, starsze warstwy skał leżące nad nią, zostają wyniesione tworząc kopulaste wzniesienie, magma zastyga płytko pod powierzchnią ziemi, nie wypływając na zewnątrz. Tak przed milionami lat został wypiętrzony Mniszek.
Górę Mniszek buduje soczewka porfirowa granicząca od wschodu z porfirową soczewką masywu Chełmca, soczewki pokrywają starsze, karbońskie iłowce z wkładami piaskowców, łupków i pokładów węgla.
Skały wulkaniczne o kwaśnym chemizmie obecnie nazywane są ryolitami (dawniej porfirami). Góra Mniszek, prawdopodobnie ma charakter apofizy (żyły bocznej) w stosunku do kopuły Chełmca.
Nieczynny kamieniołom w obrębie lakolitu Mniszka odsłania skały wykazujące dachówkowatą oddzielność porfirów nadającą charakterystyczną smużkowatość skale, polegającą na przemiennym ułożeniu cienkich smug porfiru szarożółtego i szaro fioletowego – skały takie zwane są ryodacytami. Widoczne struktury powstały w wyniku przepływu magmy. Duża zawartość kaolinu (skały osadowej, zw. białą glinką) nadaje skale białawą barwę, stąd często mieszkańcy Gorc odsłonięte ściany po wyrobisku kopalnianym nazywają „Białymi skałkami”. Obecnie znajduje się tam naturalna ścianka wspinaczkowa.
Najbardziej interesującym obiektem przyrody nieożywionej są jednak formy rozpadlinowe na wschodnich stokach kopuły Mniszka. Są to głębokie pęknięcia górotworu, poprzeczne do spadku stoku i równoległe do siebie. Największa z nich została zinwentaryzowana i opisana jako jaskinia pseudokrasowa o nazwie Podłużna Szczelina II. Ma ona 63 m długości i aż 36 m głębokości, co jest najwyższą wartością wśród niekrasowych jaskiń sudeckich. Rozpadliny (jaskinie) na Mniszku są obiektem unikatowym w skali Sudetów i zasługują na prawną ochronę.
U podnóża stoków Mniszka występują zalesione hałdy pokopalniane skały płonnej, dochodzące do 30 m wysokości, które z roku na rok ulegają renaturyzacji, wtapiając się w krajobraz naturalny Mniszka.
Górę Mniszek porasta las mieszany regla dolnego, bór mieszany świerkowo-bukowy, jaworzyny. W runie występuje: orlica pospolita, narecznica samcza, kopytnik pospolity, kokoryczka okółkowa, szczyr trwały, marzanka wonna, i in. rośliny. Skały kamieniołomu i wychodnie skalne sprzyjają gatunkom naskalnym: paprotka zwyczajna, zanokcica skalna, liczne mchy i porosty. Mniszek stanowi również środowisko do gniazdowania i żerowania licznych gatunków ptaków: jastrzębia, myszołowa, puszczyka, sóweczki, kruka, dzięcioła czarnego, paszkota, gila, czyża, strzyżyka, krzyżodzioba świerkowego i in.. Na nasłonecznionych zboczach spotykamy gady: padalca zwyczajnego, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodna, czy mniej lubianą żmiję zygzakowatą.
Na terenie kamieniołomu obserwujemy liczne gatunki synantropijne (zawleczone przez człowieka): pokrzywę zwyczajną, komosę, żółtlicę drobnokwiatową, bodziszek cuchnący, glistnik jaskółcze ziele, przytulię czepną, przetacznik ożankowy.
Oczom młodych przyrodników nic nie umknie, interesuje ich wszystko: żuk leśny, padalec, gniazdo kopciuszka uwite na półce kamieniołomu, spróchniały pień, struktura skał-pytają o wszystko. Najważniejsze aby zrozumieli, że każda roślina, zwierzę odgrywa swoistą rolę w życiu na Ziemi, to procesy biogeniczne regulują jej warunki fizyczne i chemiczne. Utrata każdego gatunku powoduje zaburzenia w wielkiej sieci życia.
Literatura:
- Kwartalnik geologiczny 7.A. Grocholski „ Uwagi na temat budowy geologicznej zachodniej okolicy Wałbrzycha” 1960
- Przegląd geologiczny, vol. 59, nr 11, 2011
- Inwentaryzacja przyrodnicza województwa dolnośląskiego. Miasto Boguszów-Gorce. Fulica Jankowski Wojciech. Wrocław 2005
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Lakkolit
